01. Mantar Hastalıklarında Epidemiyoloji

Giriş; Mantar infeksiyonlarinin çıkış, yayılış ve bunları etkileyen faktörlerinin saptanması, özellikle, bulaşma ve yayılma yönünden, kısa bir süre içinde önlemlerin alınması bakımlarından değer taşımaktadır. Hastalığın kaynağını bulmak, etkeni izole ve identifiye etmek sağaltıma erken başlamak ve infeksiyonu, etrafa yayılmadan söndürmek yönünden çok büyük yararlar da sağlar. Mantar hastalıkları, insanlar ve hayvanlar arasında, yeryüzünde çok yaygın olarak bulunurlar. Ancak, mantar infeksiyonlarinin sporadik karakterde ve belli yörelerde lokalize olmaları ve yavaş gelişmeleri gibi nedenler, bunların epidemik hale gelmesini engellemektedir. Buna, mantarların bulaşma tarzlarının da katkısı fazladır. Ayrıca, sistemik infeksiyonlara neden olan mantarlardan bazıları bir şahıstan diğerine bulaşma yeteneğine sahip değildir. Bu durum da, yayılma ve bulaşmada yer alan önemli faktörü ortadan kaldırmakta, ve bulaşma zincirini kırmaktadır.

Mantarların bazıları, hastalık oluşturmayan bir karaktere sahiptirler. Bunlar doğada toprakta insan ve hayvanların solunum ve sindirim sistemlerinde, deri ve mukozalarında, gübreler de (memeliler kanatlı ve yarasa), barınaklarında çürümüş yapraklar, odunlar, ot, saman, yem, gıdalarda ayrıca mantar sporları havada oldukça fazla bulunurlar. Bu nedenle toprak, mantarlar için çok iyi bir rezervuar alıştırmakta ve kuşağındaki insan ve hayvanlara, özellikle, solunum sisteminden bulaşmaktadırlar.

Mantar sporları, laboratuarlara, toprak, toz ve gönderilen muayene materyalleri ile taşınır.

Mantarların çoğu, uygun koşullar oluştuğunda insan ve hayvanlara bulaştığından ve hastalık yaptığından bir kontaminant özelliği taşımaktadır.

Mantarlar, insan ve hayvanlarda başlıca iki kategoriye ayrılmaktadır. Bunlardan birincisi, mantarların bizzat kendilerinin vücutta üreyerek infeksiyon (mikozes) oluşturmaları ve diğeri de, üzerinde üredikleri maddelerde (substratlarda) sentezledikleri toksinlerin (mikotoksinler) sindirim sisteminden alınması sonu gelişen mitotoksikozislerdir.

Mikotik infeksiyonlar yerleştikleri yere göre 3 gruba ayrılırlar. Bunlarda, Kutan mikozesler, subkutan mikozesler ve sistemik mikozesler olarak adlandırılırlar.

02. Kutan Mikozeslerin Epidemiyolojisi
Kutan mikozeslere (Dormatomikozis, dermatofitozis) yol açan mantarlar 3 cins içinde bulunmaktadır. Bunlarda,
1) Trikofiton cinsi,
2) Mikrosporum cinsi ve
3) Epidermofiton cisimleridir.

Bu mantar ve sporları deri, saç, tüy, kil, deri ve tırnaklarda lokalize olurlar. Bir kısma mantar hastalıkları hayvandan hayvana ve insana veya insandan insana bulaşabilirler. Bu grup içindeki mantarlar, kutanöz bir yerleşim gösterdiğinden solunum sisteminden bulaşmazlar.

Hastalığın oluşmasında çevreye ve konakçıya ait bazı predispoze edici faktörlerini de önemli rolleri bulunmaktadır.

İnsan ve hayvanlarda dermatomikozeslere neden olan mantarlar (dermatofitler) origin ve ekolojilerine göre 3 grupta incelenmektedirler.

1- Geofilik dermatofitler : Bazı dermatofitler, toprağa adapte olmuşlardır, burada yasar, gelişir ve çoğalırlar. Bunlar, genellikle, saprofittik bir yaşantıya sahiptirler. Böyle mantarların rezervuarı topraktır. Çok nadiren, insan ve hayvanlardaki mantar lezyonlarından izole edilmişlerdir. Geofilik dermatofitler arasında, Trichophyton terrestre tam bir geofilik olmasına karşın, Keratinomyces ajelloi, Microsporum cookei, M. gypseum, M. nanum gibi bazı dermatofitler de insan veya hayvanlardan izole edilmişlerdir.

2- Zoofilik dermatofitler : Bu gruba ait dermatofitler genellikle hayvanlarda hastalık oluşturur ve ara sıra da insanlara bulaşabilirler. Böyle dermatofitler arasinda, Microsporum canis, M. distortum, Trichcophyton gallinae, T. simii, M. erinacei, vs. vardır. Bazı zoofilik mantarların yasam çemberleri aşağıda gösterilmiştir.

M. canis ve T. verrucosum ’un yasam çemberi yandaki şekilde gösterilmektedir.

3- Antropofilik dermatofitler : Bu tür dermatofitler genellikle insanlarda hastalık oluştururlar ve kaynakları da insanlardır. Ancak, ara sıra hayvanlarda da infeksiyonlar meydana getirebilirler. Antropofilik dermatofitler arasinda T. audouinii, T. concentricum, T. ferrugineum, T. gourvilii, E. floccosum, T. megninii, T. rubrum, T. schoenleinii, T. tonsurans, T. violaceum, T. yaoundei bulunmaktadır.

Dermatofitler, insan veya hayvan vücutlarında bulundukları zaman (parazitlik dönem) artrospor oluşturmalarına karşın, saprofittik yaşantıda (toprakta, kültürlerde) ise artrospor, klamido spor, makrokonidia, mikrokonidia ve askopor meydana getirmektedirler. Parazitik dönemde teşekkül eden artrosporlar bir konakçıdan diğerini ve bazen de toprağı kontamine edebilirler. Toprakta saprofitik perfekt ve/veya imperfekt döneme geçerler.

Toprak, genellikle, birçok mantarın ve sporların bulunduğu yer rezervuar olması bakımından önemlidir.

Bazı önemli dermatofitlerin ekolojilerine göre sıralanması aşağıda gösterilmiştir.

I- Antropofilik dermatofitler
Epidermophyton floccosum
Microsporum audouinii
Microsporum distortum
Microsporum ferrugineum
Trichophyton concentricum
Trichophyton gourvilli
Trichophyton megninii
Trichophyton mentagrophytes (Zooantropofilik)
Trichophyton rubrum
Trichophyton schoenleinii
Trichophyton soudanese
Trichophyton tonsurans
Trichophyton violaceum
Trichophyton yaoundei

II- Zoofilik dermatofitler
Microsporum canis
Microsporum nanum
Microsporum vanbreuseghemii
Microsporum simii
Trichophyton equinum
Trichophyton gallinae
Trichophyton mentagrophytes

III-Zooantropofilik dermatofitler
M. canis
T. mentagrophytes
T. verrucosum

IV- Geofilik dermatofitler
Keratinomyces ajelloi
Microsporum cookei
Microsporum gypseum
Trichophyton terrestre

03. Subkutan Mikozeslerin Epidemiyolojisi
Subkutan infeksiyonlara yol açan Rhinosporidium seeberi 'in kültürü yapılamadığı için deneysel infeksiyonlar da oluşturulamadığından insan ve hayvanlara bulaşma tarzları tam açıklığa kavuşturulamamıştır. Ancak, lezyonların burunda yerleşmesi, infeksiyonun solunum yolu ile bulaşabileceği şüphesini uyandırmaktadır.

Sporotrikozise neden olan Sporotrichum schenckii, doğada toprak, su, gübre, çürümüş bitkilerde, odunlarda sağlıklı ratlarin ağzında ve gastrointestinal sistemleri de bulunur. Vücuda derideki porantrelerden olmaktadır. Bir hayvandan diğerine bulaşmaz.

04. Sistemik Mikozeslerin Epidemiyolojisi
Bu mantarlarda da Toprak, çürümüş yapraklar, odunlar, gübreler, barınaklar, yarasa gübreleri, yiyecekler dane yemler, vs. esas rezervuarı oluşturur. Buralarda üreyen mantarların sporları soluk havanı ile kolayca ulaşabilir. Sistemik infeksiyonlar arasinda, Aspergillozis, Blastomikozis, Histoplasmozis, Kandidiazis (moniliazis), Koksidioidomikozis, Kriptokokkozis, Nokardiozis bulunmaktadır.

Bunlar içinde tehlikeli olan infeksiyonlar (Koksidioidomikozis, kriptokokkozis, vs) bulunmaktadır.