Omurilik omurganın içinde vücut boyunca uzanan ve ortasında yine boydan boya bir kanal içeren merkezi sinir sistemidir. Omuriliği beyin kökünden kesin bir sınırla ayırmak olanaksızdır,biri diğerinin devamı gibidir. Erginlerde aşağı doğru ilk lumbar omurun alt kenarına kadar devam eder. Son kısmına ise atkuyruğu şeklinde bir sinir yığını oluşturur.

Omurilik enine kesitinde dıştan içe doğru;kemikten dokusundan yapılmış bir omur,onun altında duramater(sert zar),onun altında arachnoid(örümceksi zar) ,sonra onun altında beyinde de bulunan serebrospinal sıvı onun da altında beyini de örten ve omuriliğin tüm dış yüzünü kaplayan bağ dokudan yapılmış zar pia mader(ince zar) ,sonra omuriliğin içindeki ak madde ve boz madde tabakası ve en içte de yine serebrospinal sıvıyla dolu omurilik kanalı görülür. Omurilikte merkezi kanalın etrafını boz renkli bir bölge çevirir. Onun dışında boz maddeyi içine alan daha açık renkli bir bölge vardır.

Omuriliğin akmaddesi sinir aksonlarından yapılmıştır.

Akmadde; boz madde içine girmeden omurilik içersinde uzanan duyusal sinirlerden ve duyusal ara sinirlerden oluşmuştur. Bu ara sinirler genellikle beyinde sonlanır. Ak maddenin geri kalan kısmı beyinden tepki organlarına uzanan motorik sinirleri içerir.

Boz madde rengini nöronların gövde kısımlarından alır. Enine kesitte ,boz maddenin ,omurilik boyunca ‘H’ şeklinde bir kolon meydana getirdiği görülür. Ray sisteminde olan sinirsel hat ile beyinden uyarıyı alıcı organlara ve bu organlardan beyine sürekli olarak bir elektriksel akış mevcuttur. Belirli yerlerde meydana gelecek meydana gelecek kopmalar,duyusal sinirlerin omurilik aracılığıyla beyine iletilmesini önleyeceği için,o bölgeden aşağıda olan kısımların uyarılması algılanamaz,kaslarına istemli hareket verilemez ve denetlenemez. Ancak istemsiz refleksler korunabilir.

Omurilik beyin köküne bağlanma bölgesinde iki önemli bölümle ilişkidedir. Bunlar medulla oblangata (omurilik soğanı) ve cerebellum (beyinciktir).

Omurilik soğanı,omurilik ile beynin arka kısmı arasında bulunur. Omuriliğin boz kolonu beynin medullası içine uzanır Kalp atışını,atardamarların çapının değişmesi,solunum hareketleri,yutma ve tükürük salgıları omurilik soğanı tarafından denetlenir. Ayakta durma ve vücudun duruşunun düzenlenmesi de bu bölgedeki merkezlerde yapılır. Diğer önemli kısımda cerebellum’dur.

Cerebellum büyük beynin (Cerebrum) arkasında ve altında bulunur. Büyük beyin gibi iki yarım küreye bölünmüştür.

Duyu organlarındaki almaçlardan,kulağın denge ile ilgili kısımlarından gelen uyarılar bu organa ulaşır. Beyincik kasların kasılma derecesini düzenler. Beyinciğin doğrudan elektrikle uyarılması herhangi bir kas hareketi ya da duyusal algılama meydana getirmez. Bu da beyinciğin doğrudan doğruya bir kası uyarmadığını kanıtlar. Fakat çıkarılması,kas hareketlerinde ileri derecede bozukluğa neden olur. Görevi;kaslardan gelen uyarıcıyı impulslar ile büyük beynin motorik merkezlerden gelen sürekli impulsları karşılaştırarak,yine kaslara doğrudan ya da dolaylı şekilde uygun impuls gönderilmesini sağlamaktır. Konuşma gibi motorik emirler büyük beyin (cerebrum) tarafından meydana getirilir ve kopyaları beyinciğe gönderilir. Beyincik impulsları kontrol eder. Uygun olanları tekrar büyük beyne ya da bazı durumlarda bu impulsları doğrudan doğruya kaslara gönderir. Dolayısı ile beyincik,beyindeki merkezler ile vücuttaki tepkime organları arasında düzenleyici bir rol oynar.

Bilinç altında bir çok şey düşünülmesine rağmen beyin üçgeni (Corpus striatum), talamus, beyincik yada bizim şu an farkına varmadığımız ve bilmediğimiz birçok merkez tarafından bu düşüncelere bir seçim ve sansür uygulamakta,ancak bireyin toplumdaki durumuna uygun olanların dışarıya bırakıldığı varsayılmaktadır.

Barış YELKENCİ
İst.Üniversitesi
Biyoloji-Genetik Bl.