Öğrenme Bozukluğunda Psikometri
Öğrenme Bozukluğunda Psikometri
Özgül Öğrenme Güçlüğü Tanısı Koymada Yararlanılan Test ve Araçlar
1. WISC-R: Zeka testleri bilişsel işlevlere ait bilgiyi getirir. Değişmezlik taşır. Eğer bir çocuğa zeka testi verdiysek bulduğumuz ranj, yetişkinlik ve yaşlılığa kadar aynı düzeyde kalır, değişmez. Değişmezliğin güvenirliği yaşla birlikte artar. Erken çocukluk döneminde yapılan değerlendirmeler daha az güvenilir olur. Değerlendirmenin yapıldığı zaman içinde tanımlayıcıdır. Sözel alt testlerde sorulara dinleyerek yanıt verir. Sunulan kapsam içinde alıcı ve ifade edici farkları ifade eder. Performans alt testlerde görsel-algısal, görsel-motor becerileri ölçer. Toplam puan zihinsel düzeyin iyi bir göstergesidir. Sözel ZB ve performans ZB arasındaki fark belli bir alandaki gelişimin sapmış olduğunu gösterir ve toplam puanın anlamı değişir. Fark her zaman patolojik bir durumun ifadesi değildir. WISC-R’ da 3 patern tanımlanır:
a) SZB, PZB’ den yüksek olduğu patern: SZB, PZB’ den 15-40 puan daha yüksek olduğu durum. Görsel-motor-algısal alanda sorun olduğu düşünülebilir. Sözel alanda daha başarılıdır.
b) PZB, SZB’ den yüksek olduğu patern: Genellikle çocuğun disleksik olduğu düşünülür. Bu çocuklar sözlü ifadede zorlanırlar. Özgül öğrenme göçlüğü için tipiktir.
c) SZB ile PZB’ nin birbirine yakın ama alt test sonuçlarının birbirinden farklı, tutarsız olduğu patern .
WISC-R Kategorileri:
Kazanılmış Bilgi Kategorisi: Genel Bilgi+Aritmetik+Sözcük Dağarcığı alt testlerini içerir; bilgiyi kazanma ve kullanabilme yeteneğini ölçer.
Sıraya koyma Yeteneği Kategorisi: Sayı Dizisi+Resim Düzenleme+Sözcük Dağarcığı alt testlerini içerir; kısa süreli bellekte depolanan görsel ve işitsel uyarıcıları ard arda koyabilme yeteneklerini ölçer.
Mekansal Yetenek Kategorisi: Resim Tamamlama+Küplerle Desen+Parça Birleştirme alt testlerini içerir; çok boyutlu mekanda obje ya da sembolleri manipule edebilme yeteneğini ölçer.
Kavramsal Yetenek Kategorisi: Yargılama+Benzerlikler+Sözcük Dağarcığı alt testlerini ölçer; dil işlevleriyle ilgili yetenekleri kapsar.
Bu kategorilerin her birinden elde edilecek toplam puan 30’ dur. Buna göre her bireyin zayıf ve güçlü yönlerini belirlemek mümkündür.
Özgül öğrenme güçlüğünde kavramsal yetenek kategorisinin toplamı 30’ un altına düşmez. MR’ da 30’ un altına düşer. Özgül öğrenme güçlüğünde en düşük kategori kazanılmış bilgi kategorisidir. Daha sonra sıraya koyma yetenekleri kategorisi ve mekansal yetenek kategorisi gelir. Mekansal yetenek kategorisinin düşük olması organisiteyi düşündürür. Özgül öğrenme güçlüğünde kazanılmış bilgi ve sıraya koyma yetenekleri düşüktür.
100-110-normal
111-119-yüksek
120-129-üstün
130-yukarısı-çok üstün
80-89-sınır
70-79-zihinsel özürlü
Özgül öğrenme güçlüğü tanısı alabilmesi için zeka bölümünün 80-85 olması gerekir. Normalin 1 standart kayma altında olması gerekiyor. Zeka bölümü 85 ve yukarısındaysa, WISC-R kategorilerine ya da paternlerine göre özgül öğrenme güçlüğüne yaklaşıyorsak diğer testleri de uygulamak gerekir.
2. Gesell Gelişim Figürleri: Dokuz figürden oluşuyor. Test uygulanırken zaman sınırlaması yapılmıyor. Çocuğun silgi kullanmasına izin verilmiyor. Figürler kolayda zora doğru gidiyor. Aslında bir gelişim testi. Çocuktan şekilleri kopya etmesi isteniyor. Birinci sınıfta gamalı haç ve eşkenar dörtgeni, 9 yaşından sonra köşegenleri birleştirme ve silindiri çizebilirler. Hatalar; şekli bozma, birleştirememe bütünleştirememe, çizgilerin aralarını açık bırakma, döndürmedir. Çocuğun figürleri çizerken zorlanması; görsel algı, ayrımlaştırma, bütünleştirme alanlarında sorunları olduğunu, ince motor becerilerinde sorun olduğunu gösteriyor.
3. Bender Gestalt Testi: Geometrik figürlerden oluşur. Özgül öğrenme güçlüğü ve organisiteyi ayırt etmede kullanılan bir testtir. Bütünleştirme, döndürme, birleştirme, duramama, şeklin bozulması gibi hata türleri var. Yapılan hata türü önemli. Özgül öğrenme güçlüğünde birleştirme, şeklin bozulması hataları daha sık yapılır. Organisitede döndürme hatası gözlenmiş.
4. Kendi Bedeninde ve Karşısındakinin Bedeninde Sağ-Sol Ayırt Etme (Head) Testi: Bireyin kendi bedeninde ve karşısındakinde sağ-solu ayırt edip edemediğini öğrenmek için yapılır. Kendi bedeninde sağ-solu ayırt edip edemediğini anlamak için basit sorular yöneltilir. Sağ kulağını göster, sol elini göster gibi. Çapraz sağ-sol gösterimi; sağ elinle sol bacağını göster. Karşısındakinin sağ-solunu ayırt etmesi için benim sağ gözümü göster denir. Ortalama 3-5 kez sorulur.
5. Harris Lateralleşme Testi: Sağda solda çapraz ya da belirsiz dominans belirleniyor. Sıklıkla hangi elini, ayağını, gözünü kullandığı belirlenmeye çalışılır. Hemisfer baskınlığını ölçmek ve lateralleşme varsa çocuğun işi güçleşiyor. Birini sağ birini sol eliyle yapıyorsa dominans yok demektir. Silgi varmış gibi , makas, çekiç, tarak, kalem varmış gibi. Tek ayak üstünde zıplayarak git (hangi ayağını kullanıyor?). Kaleye şut çek. Kaleydeskop veriliyor eline. Ya da kağıdın ortasından bir delik açılıyor bu fotoğraf makinası deniliyor. Sonra da bu bir dürbün etrafa bak deniyor. Çapraz lateralizasyon varsa özgül öğrenme güçlüğü için önemli , özellikle de el-göz çapraz lateralizasyonu. Ayak-el lateralizasyonu ikinci derecede önemli.
6. Görsel-İşitsel Sayı Dizileri Testi (GİSD-A): Özgül öğrenme güçlüğünü tanılamak için Koppitz geliştirmiş. 6-12 yaşlara uygulanıyor. Dört alt ölçümden oluşan sayıları yazarak, dinleyerek, söyleyerek tanımlamaya çalışma testi. İki sayılı sıradan 9 sayılı sıraya kadar uzanıyor.
1. İşitsel-Sözel: Sayıları önce testi uygulayan okuyor sonra okunan sayıyı çocuk söylüyor.
2. Görsel-Sözel: Sayılara 10 sn. bakıyor kapatınca söylüyor.
3. İşitsel-Yazılı: Sayılar sırayla söyleniyor çocuk yazıyla tepki veriyor
4. Görsel-Yazılı: Sayılara 10 sn. bakıyor sonra kağıda yazıyor.
Bu test kısa süreli görsel/işitsel belleği ve dikkati ölçüyor. Çocuk sayıları gruplayarak mı aklında tutuyor, atlayarak mı söylüyor, sayıların yerlerini mi değiştiriyor. Bu ölçümler sonucunda yaş ve sınıf düzeyinin altındaysa hangi alanda sorun olduğuna işaret eder. Bellek, sıraya koyma, sözel-motor beceri olarak ortaya koyuyor performansını. Bu çocuğun hem güçlü olduğu modaliteyi buluyoruz hem de zayıf olduğu yönleri saptıyoruz. Görsel olarak mı yoksa işitsel olarak mı daha iyi öğrendiğini ve bunu hangi tepkiyle ortaya daha iyi koyduğunu anlıyoruz (sözel mi yazılı mı).
7. Saat Çizimi: Saat resmi çizmesi istenir. Sonra sayıları da yerleştirmesi isteniyor. Sayıların yazımı ve sıralamasına yönelik sorunları not ediyoruz. Görsel algılama, sıraya koyma, motor becerilerde güçlü-zayıf yönleri gösteriyor. Zaman belirlemesi yapıyoruz. İçinde bulunduğu zamanın farkında mı değil mi? Gün, ay, yıla ilişkin kavram bilgisini ölçüyoruz. Hangi gün, hangi ay, hangi yıldayız?
8. Okuma-Yazma Becerisi İncelemesi: Sınıf düzeyinde bir metin okutuluyor 1 dk. Süreyle. Okuduğu doğru kelime sayısı sayılıyor. Yaptığı hatalar not ediliyor. Okuduğunu anlama becerisi ölçülüyor. Yazma becerisi iki yönlü test ediliyor. Sınıf düzeyine uygun parçayı dikteyle yazdırıyoruz, yazım hatalarına bakıyoruz. Alfabetik sırayla harfleri yazdırıyoruz (4 ve 5. sınıflar için uygun bu yöntem). 1-10 rakamları yazdırıyoruz. Sonra yer ve oryantasyon bilgisi için adres yazdırıyoruz.
1. sınıf ortalama 45 kelimedakika okuyor
2. sınıf ortalama 73 kelimedakika okuyor
3. sınıf ortalama 91 kelimedakika okuyor
4. sınıf ortalama 97 kelimedakika okuyor
5. sınıf ortalama 120 kelimedakika okuyor
Bu değerler SED farkına bakılmaksızın alınmış. Yüksek SED’de 1. sınıf 50 kelimedk, 2. sınıf 80 kelimedk, 3. sınıf 95 kelimedk, 4. sınıf 100 kelimedk, 5. sınıf 140 kelimedk civarında okuyor.
Psk. Selcen DEMİRKAN
1. WISC-R: Zeka testleri bilişsel işlevlere ait bilgiyi getirir. Değişmezlik taşır. Eğer bir çocuğa zeka testi verdiysek bulduğumuz ranj, yetişkinlik ve yaşlılığa kadar aynı düzeyde kalır, değişmez. Değişmezliğin güvenirliği yaşla birlikte artar. Erken çocukluk döneminde yapılan değerlendirmeler daha az güvenilir olur. Değerlendirmenin yapıldığı zaman içinde tanımlayıcıdır. Sözel alt testlerde sorulara dinleyerek yanıt verir. Sunulan kapsam içinde alıcı ve ifade edici farkları ifade eder. Performans alt testlerde görsel-algısal, görsel-motor becerileri ölçer. Toplam puan zihinsel düzeyin iyi bir göstergesidir. Sözel ZB ve performans ZB arasındaki fark belli bir alandaki gelişimin sapmış olduğunu gösterir ve toplam puanın anlamı değişir. Fark her zaman patolojik bir durumun ifadesi değildir. WISC-R’ da 3 patern tanımlanır:
a) SZB, PZB’ den yüksek olduğu patern: SZB, PZB’ den 15-40 puan daha yüksek olduğu durum. Görsel-motor-algısal alanda sorun olduğu düşünülebilir. Sözel alanda daha başarılıdır.
b) PZB, SZB’ den yüksek olduğu patern: Genellikle çocuğun disleksik olduğu düşünülür. Bu çocuklar sözlü ifadede zorlanırlar. Özgül öğrenme göçlüğü için tipiktir.
c) SZB ile PZB’ nin birbirine yakın ama alt test sonuçlarının birbirinden farklı, tutarsız olduğu patern .
WISC-R Kategorileri:
Kazanılmış Bilgi Kategorisi: Genel Bilgi+Aritmetik+Sözcük Dağarcığı alt testlerini içerir; bilgiyi kazanma ve kullanabilme yeteneğini ölçer.
Sıraya koyma Yeteneği Kategorisi: Sayı Dizisi+Resim Düzenleme+Sözcük Dağarcığı alt testlerini içerir; kısa süreli bellekte depolanan görsel ve işitsel uyarıcıları ard arda koyabilme yeteneklerini ölçer.
Mekansal Yetenek Kategorisi: Resim Tamamlama+Küplerle Desen+Parça Birleştirme alt testlerini içerir; çok boyutlu mekanda obje ya da sembolleri manipule edebilme yeteneğini ölçer.
Kavramsal Yetenek Kategorisi: Yargılama+Benzerlikler+Sözcük Dağarcığı alt testlerini ölçer; dil işlevleriyle ilgili yetenekleri kapsar.
Bu kategorilerin her birinden elde edilecek toplam puan 30’ dur. Buna göre her bireyin zayıf ve güçlü yönlerini belirlemek mümkündür.
Özgül öğrenme güçlüğünde kavramsal yetenek kategorisinin toplamı 30’ un altına düşmez. MR’ da 30’ un altına düşer. Özgül öğrenme güçlüğünde en düşük kategori kazanılmış bilgi kategorisidir. Daha sonra sıraya koyma yetenekleri kategorisi ve mekansal yetenek kategorisi gelir. Mekansal yetenek kategorisinin düşük olması organisiteyi düşündürür. Özgül öğrenme güçlüğünde kazanılmış bilgi ve sıraya koyma yetenekleri düşüktür.
100-110-normal
111-119-yüksek
120-129-üstün
130-yukarısı-çok üstün
80-89-sınır
70-79-zihinsel özürlü
Özgül öğrenme güçlüğü tanısı alabilmesi için zeka bölümünün 80-85 olması gerekir. Normalin 1 standart kayma altında olması gerekiyor. Zeka bölümü 85 ve yukarısındaysa, WISC-R kategorilerine ya da paternlerine göre özgül öğrenme güçlüğüne yaklaşıyorsak diğer testleri de uygulamak gerekir.
2. Gesell Gelişim Figürleri: Dokuz figürden oluşuyor. Test uygulanırken zaman sınırlaması yapılmıyor. Çocuğun silgi kullanmasına izin verilmiyor. Figürler kolayda zora doğru gidiyor. Aslında bir gelişim testi. Çocuktan şekilleri kopya etmesi isteniyor. Birinci sınıfta gamalı haç ve eşkenar dörtgeni, 9 yaşından sonra köşegenleri birleştirme ve silindiri çizebilirler. Hatalar; şekli bozma, birleştirememe bütünleştirememe, çizgilerin aralarını açık bırakma, döndürmedir. Çocuğun figürleri çizerken zorlanması; görsel algı, ayrımlaştırma, bütünleştirme alanlarında sorunları olduğunu, ince motor becerilerinde sorun olduğunu gösteriyor.
3. Bender Gestalt Testi: Geometrik figürlerden oluşur. Özgül öğrenme güçlüğü ve organisiteyi ayırt etmede kullanılan bir testtir. Bütünleştirme, döndürme, birleştirme, duramama, şeklin bozulması gibi hata türleri var. Yapılan hata türü önemli. Özgül öğrenme güçlüğünde birleştirme, şeklin bozulması hataları daha sık yapılır. Organisitede döndürme hatası gözlenmiş.
4. Kendi Bedeninde ve Karşısındakinin Bedeninde Sağ-Sol Ayırt Etme (Head) Testi: Bireyin kendi bedeninde ve karşısındakinde sağ-solu ayırt edip edemediğini öğrenmek için yapılır. Kendi bedeninde sağ-solu ayırt edip edemediğini anlamak için basit sorular yöneltilir. Sağ kulağını göster, sol elini göster gibi. Çapraz sağ-sol gösterimi; sağ elinle sol bacağını göster. Karşısındakinin sağ-solunu ayırt etmesi için benim sağ gözümü göster denir. Ortalama 3-5 kez sorulur.
5. Harris Lateralleşme Testi: Sağda solda çapraz ya da belirsiz dominans belirleniyor. Sıklıkla hangi elini, ayağını, gözünü kullandığı belirlenmeye çalışılır. Hemisfer baskınlığını ölçmek ve lateralleşme varsa çocuğun işi güçleşiyor. Birini sağ birini sol eliyle yapıyorsa dominans yok demektir. Silgi varmış gibi , makas, çekiç, tarak, kalem varmış gibi. Tek ayak üstünde zıplayarak git (hangi ayağını kullanıyor?). Kaleye şut çek. Kaleydeskop veriliyor eline. Ya da kağıdın ortasından bir delik açılıyor bu fotoğraf makinası deniliyor. Sonra da bu bir dürbün etrafa bak deniyor. Çapraz lateralizasyon varsa özgül öğrenme güçlüğü için önemli , özellikle de el-göz çapraz lateralizasyonu. Ayak-el lateralizasyonu ikinci derecede önemli.
6. Görsel-İşitsel Sayı Dizileri Testi (GİSD-A): Özgül öğrenme güçlüğünü tanılamak için Koppitz geliştirmiş. 6-12 yaşlara uygulanıyor. Dört alt ölçümden oluşan sayıları yazarak, dinleyerek, söyleyerek tanımlamaya çalışma testi. İki sayılı sıradan 9 sayılı sıraya kadar uzanıyor.
1. İşitsel-Sözel: Sayıları önce testi uygulayan okuyor sonra okunan sayıyı çocuk söylüyor.
2. Görsel-Sözel: Sayılara 10 sn. bakıyor kapatınca söylüyor.
3. İşitsel-Yazılı: Sayılar sırayla söyleniyor çocuk yazıyla tepki veriyor
4. Görsel-Yazılı: Sayılara 10 sn. bakıyor sonra kağıda yazıyor.
Bu test kısa süreli görsel/işitsel belleği ve dikkati ölçüyor. Çocuk sayıları gruplayarak mı aklında tutuyor, atlayarak mı söylüyor, sayıların yerlerini mi değiştiriyor. Bu ölçümler sonucunda yaş ve sınıf düzeyinin altındaysa hangi alanda sorun olduğuna işaret eder. Bellek, sıraya koyma, sözel-motor beceri olarak ortaya koyuyor performansını. Bu çocuğun hem güçlü olduğu modaliteyi buluyoruz hem de zayıf olduğu yönleri saptıyoruz. Görsel olarak mı yoksa işitsel olarak mı daha iyi öğrendiğini ve bunu hangi tepkiyle ortaya daha iyi koyduğunu anlıyoruz (sözel mi yazılı mı).
7. Saat Çizimi: Saat resmi çizmesi istenir. Sonra sayıları da yerleştirmesi isteniyor. Sayıların yazımı ve sıralamasına yönelik sorunları not ediyoruz. Görsel algılama, sıraya koyma, motor becerilerde güçlü-zayıf yönleri gösteriyor. Zaman belirlemesi yapıyoruz. İçinde bulunduğu zamanın farkında mı değil mi? Gün, ay, yıla ilişkin kavram bilgisini ölçüyoruz. Hangi gün, hangi ay, hangi yıldayız?
8. Okuma-Yazma Becerisi İncelemesi: Sınıf düzeyinde bir metin okutuluyor 1 dk. Süreyle. Okuduğu doğru kelime sayısı sayılıyor. Yaptığı hatalar not ediliyor. Okuduğunu anlama becerisi ölçülüyor. Yazma becerisi iki yönlü test ediliyor. Sınıf düzeyine uygun parçayı dikteyle yazdırıyoruz, yazım hatalarına bakıyoruz. Alfabetik sırayla harfleri yazdırıyoruz (4 ve 5. sınıflar için uygun bu yöntem). 1-10 rakamları yazdırıyoruz. Sonra yer ve oryantasyon bilgisi için adres yazdırıyoruz.
1. sınıf ortalama 45 kelimedakika okuyor
2. sınıf ortalama 73 kelimedakika okuyor
3. sınıf ortalama 91 kelimedakika okuyor
4. sınıf ortalama 97 kelimedakika okuyor
5. sınıf ortalama 120 kelimedakika okuyor
Bu değerler SED farkına bakılmaksızın alınmış. Yüksek SED’de 1. sınıf 50 kelimedk, 2. sınıf 80 kelimedk, 3. sınıf 95 kelimedk, 4. sınıf 100 kelimedk, 5. sınıf 140 kelimedk civarında okuyor.
Psk. Selcen DEMİRKAN