Tanımı :

* SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome) ya da halk arasında bilinen adıyla "gizemli zatürre" ; 2003 yılı başlarında Asya’da, Kuzey Amerika’da ve Avrupa’da görüldüğü bildirilen, ani başlayıp ağır seyreden, virüslerle oluşan bir solunum yolları hastalığıdır.


En sık görülen belirtileri :

* 38 dereceyi geçen ateş
* Kuru, balgamsız öksürük
* Solunum güçlüğü

Bu belirtilerin salgın olan bölgelerde yaşayan veya oraya yakın zamanda seyahat etmiş olan kişilerde görülmesi daha da anlamlıdır.

Etyoloji :

* Yapılan son çalışmalara göre hastalığa yol açan mikrobun ‘Coronavirüs’ (nezle ve soğuk algınlığına da yol açan taç şeklindeki virüs grubu) ailesine ait bir virüs olduğu anlaşılmıştır.


Epidemiyoloji :

* Dünya'da (yaygın olarak) ilk kez güney Çin'deki Guangdong eyaletinde ortaya çıktı.
* WHO (Dünya Sağlık Örgütü) tarafından şubat 2003’ten itibaren toplanan bilgilerle tanımlandı. 9 ülkede 11 labaratuvarda tanı amaçlı çalışma yapılıyor.
* Hastaların yaşları 25-70 arasında değişiyor.
* 15 yaş altı çocuklarda da görülmüş.
* 29 mart 2003’de Dr Carlo Urban Hanaoi'de (Vietnam) SARS’tan öldü.
* Hastalığın sıklığı ve ölüm oranı :
o Temmuz 2003 itibarıyla tüm dünyada (29 ülkede) 8435 kişide görüldüğü ve 812 kişinin de ölümüne neden olduğu bildirildi.
o Ortalama % 5-10 olguda ölüm görüldü. Ölüm oranı yaş arttıkça artmaktadır. Bu oran 24 yaş altındakilerde %1, 24-44 arası yaşlarda % 6, 45-64 arası yaşlarda % 15, 65 yaş üzerindeki hastalarda % 50'dir. Solunum-kalp rahatsızlıklarının bulunması durumunda ölüm oranının daha çok artmasına yol açan bir etmendir.

* Bildirilen SARS olguları için tıklayınız.

* Temmuz 2003 itibarıyla bölgesel salgın olan bölgeler : Çin- Tayvan eyaleti

* SARS olgularını gösteren dünya haritasını görmek için tıklayınız.


Klinik :

* Kuluçka süresi 2-7 gündür. 10 güne uzayabilir. Yani virüs alındıktan yaklaşık 2 ila 7 gün sonra hastalık belirtileri ortaya çıkmaya başlar.
* Bu virüs oda sıcaklığında 24 saatten fazla canlı kalabilmektedir.
* Hastalık ateşle başlar. Titreme, baş ağrısı, boğaz ağrısı, burun akıntısı, halsizlik, kas ağrısı başlangıç bulguları olabilir
* Ateşle beraber ishal de görülebilir.
* 3 ila 7 gün sonra alt solunum yolu bulguları ortaya çıkar.
* Kuru öksürük, nefes darlığı, hipoksemi (kandaki oksijen oranının düşmesi) görülür.
* Olguların % 10-20'sinde yapay solunuma gereksinim olmaktadır.
* Akciğer filmi ateşli dönemde normaldir. Solunumsal fazda yamalı interstisyel gölge ve konsolidasyon görülür.
* Bazı laboratuar bulgularında değişiklikler olur: Lenfosit azalır. Lökopeni, trombositopeni, kreatinin fosfokinaz (CPK) yüksekliği, karaciğer transaminazları (SGOT, SGPT) değerlerinde artışı görülür.
* Hastalığın şiddeti hafiften ağıra kadar değişir.
* %80-90 olgu 6-7 günde düzelir.
* Olguların %10-20’sinde entübasyon ve mekanik ventilasyon gerekebilir.
* Eşlik eden hastalığı olup 40 yaşın üzerinde olanlarda hastalık ağırlaşır.


Tanı :

* Tanıda şu testler kullanılmaktadır :
o Moleküler testler : PCR (polimeraz zincir reaksiyonu) ile vücut sıvılarındaki SARS-CoV genetik materyali (SARS coronavirus RNA) tesbit edilir.
o Antikor testleri : ELISA ve IFAT yöntemleri ile hastalığa özgü IgM ve IgG seviyeleri ölçülür.
o Hücre kültürü : SARS hastalarından alınan vücut sıvısı örneklerinde virüs saptanır.
* Kan, dışkı, idrar, solunum sistemi ifrazatları ve diğer bazı vücut sıvıları tanıda kullanılır.


Bulaşma :

* Hasta kişiden (öksürük, hapşırık vs yoluyla) yayılan tükürük damlacıklarının başka bir kişi tarafından solunması ile ya da üzerinde hastalık mikrobu bulunan eşyalara dokunan ellerin ağız, burun ve gözlere götürülmesiyle hastalık bulaşır.
* SARS'ın dünyaya yayılmasında, en önemli etken uluslararası seyahatlerdir.
* Temaslıların çoğunda hastalık gelişmez. Çok azında aynı hastalık gelişir.
* Hastalara bakan sağlık çalışanlarında da hastalık görülmüştür.
* Hastalığın bulaşması nasıl azaltılır.
o Şüpheli yada hasta olanlar maske takmalıdır. Öksürürken ağzını örtmelidir.
o Hasta eşyalarına ve kullanılan tıbbi aletlere dezenfeksiyon uygulanmalıdır.
o Hasta ile temas edenler iyi bir el hijyeni uygulamalıdır.
o Eldiven kullanılsa bile eller sabunlu su ile yıkanmalıdır.
o El temiz olsa bile alkolle ovulmalıdır.
o Hasta ile ilgilenen personel göz koruması, önlük, maske ugulamalı.
o Hasta izole edilmelidir. Hastalık düzeldikten sonra 10 güne kadar.
o Hasta naklinde hasta ve personel maske kullanmalıdır.
o Hasta odalarının havası ana sisteme verilmemelidir. Kapalı kapılı ve negatif basınçlı odalar olmalıdır.
o Özel bir sistem yoksa havalandırma cam açılarak yapılamalı.
o Hastaların bakıldığı yer ve personel ayrılmalıdır.
o Tek kullanımlık ekipman kullanılmalıdır.
o 10 gün için hastayla teması olup yukardaki şikayetleri başlayanlar(Hasta yakınları ve bakan sağlıkçılar) on gün işten ayrılıp toplu temastan uzak tutulmalıdır.
o Hasta uçakla nakledildiyse uçuş sonrası dezenfeksiyon uygulanmalıdır. Personel el hijyenine dikkat etmeli.
o Hasta materyallerini inceleyen laboratuvar personelinede tam koruma uygulamalıdır.
o Hastalıklı bölgelerden uçakla gelen yolcular taranmalıdır.
o Yolcular bu hastalık konusunda bilgilendirilmelidir.


Korunma :

* Hastalığın bulaşmasını azaltıcı tedbirlere uyulmalıdır. Özellikle eller iyi yıkanmalıdır.
* Bağışıklık sistemini güçlendirecek yiyecekler yenmelidir; özellikle C vitamininden zengin (narenciye vs) yiyecekler yenmelidir.
* Hastalık olduğu bilinen bölgelere seyahat edilmemelidir.
* Bağışıklık sistemini güçlendirmek için yeterince dinlenilmelidir.




Şüpheli olgular :

* Sebebi bilinmeyen ateş, öksürük, nefes darlığı, solunum zorluğu, hipoksi, radyolojik pnomoni bulguları, akut solunum sıkıntısı sendromu varlığı olanlarda on gün içinde şüpheli bölgeye seyahat öyküsü bulunması veya salgın olan bölgede yaşıyor olması.
* Kimler yakın temaslıdır:
o Hastayla birlikte yaşayanlar.
o Hastanın solunum ve vücut sıvılarıyla teması olanlar (örneğin hastayla birlikte seyahat edenler).
o Hastanın bakımını üstlenen sağlık görevlileri.


Tedavi :

* Şimdilik kesin tedavisi yoktur.
* Tedavi kesinlikle hastanede (yataklı kurumda) ve diğer hastalardan ayrı bir bölümde yapılmalıdır.
* Genel destekleyici tedavi uygulanır. Atipik pnomoni antibiotikleri, antiviral ajanlar (oseltamivir, ribavirin) steroid uygulanmıştır.
* Aşağıdaki bulgular varsa hastalar hastaneden taburcu edilebilir.
o Ateşsiz 48 saat.
o Öksürük düzeldiyse.
o Beyaz küre, trombosit, CPK, KCFT, Sodyum, CRP normale döndüyse
o Akciğer filmi düzeldiyse.
* Taburcu olan hastaların takibi
o Günde 2 defa ateş ölçülmeli.
o Hasta 7 gün evde kalmalıdır. Aşırı temastan kaçınmalı.
o Bir hafta sonra labaratuvar tetkikleri tekrarlanmalı.
o İmmünsüpresse ya da akciğer filmi sonuçları kötü olan hastalar daha fazla izlenmelidir.




Sık Sorulan Sorular

* Türkiye'de SARS var mı ?
o Henüz bildirilmiş SARS olgusu yoktur.
* Türkiye'de SARS için alınmış bir tedbir var mı ?
o Sağlık Bakanlığı'na bağlı Hudut Sahiller ve Sağlık Genel Müdürlüğü; havaalanları ve diğer ülke girişlerinde, hastalık belirtileri taşıyan kişilerin havaalanlarında tıbbi kontrollere alınması, gerekiyorsa hastane koşullarında araştırma yapılması konularında gerekli önlemleri almıştır.
* SARS’ın semptomları nelerdir?
o Ateş, kuru öksürük, nefes darlığı, solunum zorluğu.
o Akciğer filminde pnomonik gölge koyuluğu.
o Baş ağrısı, kas güçsüzlüğü, istah kaybı, düşkünlük, konfüzyon, rash (döküntü) ve ishal.
* SARS ne kadar bulaşıcıdır?
o Hastalıklı kişi ile yakın temas ile bulaşır. Hastanın sekresyonları bulaşmada önemlidir.
o Hastalık yakın aile bireyleri ve sağlık personeline daha çabuk bulaşır.
o Bulaşıcılığı gripten daha azdır.
* SARS hastası olan birinin etrafındakilere bu hastalığı bulaştırması tehlikesi ne kadar sürer?
o Bugüne kadar gelen bilgilere göre, hasta insanların ateş ya da öksürme gibi belirtiler ortaya çıktığı zaman, hastalığı bulaştırma olasılıkları en yüksektir. Ayrıca, SARS hastalarının, semptomların başlamasından ne kadar zaman önce ya da sonra hastalığı sağlam insanlara bulaştırdıkları bilinmemektedir.
* SARS’li hasta nasıl takip edilmelidir?
o Hasta izole edilir.
o Şüpheli hastalar tek kişilik odalara alınır.
o Sağlık personeli maske, gözlük, önlük ve galoş kullanır.
* SARS’ın tedavisi nedir?
o Kesin tedavi ve koruyucu ilacı yok.
o Antibiyotikler etkili değil.
o Semptomatik tedavi uygulanır.
o Gereken olgular yoğun bakıma nakledilir.
* Hastalık sebebi ne zaman bulunacak?
o 9 ülkede 11 labaratuvar bunun için uğraşıyor.
* SARS nekadar hızla yayılıyor?
o Gripten daha bulaşıcıdır.
o İnkübasyon süresi kısadır. İki ila yedi gün arasında değişiyor.
o Uluslararası seyahatler hastalığı yayabilir.
* İlk SARS nerede ve ne zaman ortaya çıktı ?
o Hanoi’de 26 şubat 2003'de ateş, kuru öksürük, kas güçsüzlüğü ve boğaz ağrısı olan bir erkek hasta hastaneye yatmış. Dört gün sonra mekanik ventilasyon gerektiren ARDS (erişkin sıkıntılı solunum zorluğu) ve trombositopeni ile yoğun bakıma kabul edilmiş. Bu olgu şimdiki SARS ile aynı olan ilk (bireysel) olgudur.
* Kaç adet SARS’lı olgu bildirilmiş?
o 1 Kasım ile 6 Temmuz 2003 tarihleri arası 8435 olgu, 812 ölüm bildirilmiş.
* Kaç ülkede SARS olguları bildirildi?
o Temmuz 2003 itibarıyla 29 ülke.
* Yayılım Çin'de Guandong şehrinden miydi?
o Kasım 2002’de Guandong’da görülen atipik pnömoninin ilişkisi araştırılıyor. Bölgesel salgın olarak ilk kez bu bölgede görüldüğü ve dünyaya da buradan yayıldığı kabul ediliyor.
* Bu bir bioterörizim midir?
o Böyle bir ispatlama yok.
* Endişe duymalı mıyız?
o Hastalık ciddidir. Seyahatle kısa sürede çeşitli ülkelere yayılabilir.
o Bulaşıcılığı yüksek değildir.
o Ölüm oranı düşüktür.
o 15 marttan beri sadece izole olgular saptanmıştır.
* Seyahat etmek güvenilir midir?
o WHO seyahat kısıtlaması getirmemiştir.
o Ama tüm yolcular SARS semptomları konusunda uyarılmıştır.
o Şikayetleri olanların seyahat etmemleri öğütlenmektedir.
* Bu bir grip pandemisi olabilirmi?
o SARS etkeni grip etkeninden başka bir virüstür. Bu nedenle bu bir grip pandemisi değildir. Lakin bazı grip salgınları da SARS ile karışabilmektedir.
* WHO ne öneriyor?
o Global çalışmalar devam ediyor.
o Şüpheli olgular bildiriliyor.
o Olgular izole şartlarda tedavi ediliyor.
* Halk nasıl bilgilendirilir?
o WHO’nun WEB sayfası ile Dünya yeterince bilgilendirilmiştir.
* Olumlu gelişmeler var mı?
o Vietnam’da iyi bir tıbbi bakımla belli sayıda olgu düzelmiştir. Son edinilen bilgilere göre Vietnam'da bu hastalıktan etkilenen kişi kalmadığı bildirilmiştir.
* Bölgedeki ülkeler hastalık için önlem alıyor mu ?
o Güneybatı Asya Ülkeler Birliği (ASEAN) devlet başkanları 29 Nisan 2003'de Tayland'ın başkenti Bangkok'ta biraraya gelmişler ve SARS'a karşı uluslararası işbirliği yapmak için daha önce ülke sağlık bakanlarının yapmış olduğu SARS mücadelesi protokolunu imzalamışlardır.



ÖZETLE ; Akut Solunum Yetmezliği Sendromu ( SARS ) :

* Ani başlayıp ağır seyreden bir solunum yolu hastalığıdır.
* En sık görülen belirtileri: 38 dereceyi geçen ateş , kuru, balgamsız öksürük, kas ağrısıdır.
* Hastalık ateşle başlar. Titreme, baş ağrısı, boğaz ağrısı, burun akıntısı, halsizlik, kas ağrısı başlangıç bulguları olabilir. Ateşle beraber ishal de görülebilir.
* Hastalığa yol açan virüs bir tür coronavirüstür (taçlı virüs).
* Dünya'da ilk kez güney Çin'deki Guangdong eyaletinde ortaya çıktı.
* Türkiye'de henüz bildirilmiş SARS olgusu yoktur.
* Temmuz 2003 itibarıyla tüm dünyada 8435 kişide görüldü ve 812 kişinin de ölümüne neden oldu.
* Hasta kişiden yayılan tükürük damlacıkları ile bulaşır. Hastalığın dünyaya yayılmasında en önemli etken uluslararası seyahatlerdir.
* Hastalığın bulaşmasını azaltıcı tedbirlere uyulmalıdır. Özellikle eller iyi yıkanmalı, gerekirse mutlaka özel maske ve eldiven takmalıdır.
* Bağışıklık sistemini güçlendirmek için yeterince dinlenilmeli, C vitamininden zengin yiyecekler yenmelidir.
* Şimdilik kesin tedavisi yoktur. Genel destekleyici tedavi uygulanmaktadır.



Hazırlayan :
Dr Şahi Kuray